Rekabetin ön plana çıktığı günümüz küresel ekonomisinde, firmaların bir adım öne çıkmasını sağlayacak kavramların başında, Ar-Ge, yenilik ve inovasyon gelmektedir. Ar-Ge ve ürün geliştirme yeteneğini yükseltmeden sanayileşme eşiğini atlayamayacak olan ülkemizin, dünya teknolojisini yakalaması için; ürün geliştirebilme, yeni ürünler tasarlayabilme, üretim yöntemi/proses geliştirebilme, yeni yöntemler tasarlayabilme, iş süreci/iş organizasyonu yöntemleri geliştirebilme, yenilerini tasarımlayabilme, teknolojilerin kaynağını oluşturan bilimi üretebilme kabiliyetlerinin olması gerekmektedir. Zira günümüzde işletmeler ancak bu şekilde ulusal ve uluslararası piyasalarda rekabet edebilme gücünü yakalayabilmektedir.
Ar-Ge, yenilik ve inovasyona yönelik yatırımlar işletmelere orta ve uzun vadede büyük kazanımlar sağlarken yaşanan süreçlerin zorlu ve en önemlisi yüksek maliyetli olması AR-Ge yapmaya yönelik karar verme süreçlerini etkilemektedir. Ar-Ge çalışmaları rutin çalışmalar olmadığından öngörüldüğü şekilde sonuçlanmayabilir. Bu nedenle kuruluşlar Ar-Ge çalışmalarına kaynak ayırmayı riskli bulmaktadır. TÜBİTAK, Kalkınma Ajansları ve KOSGEB ülkemiz sanayi kuruluşlarının Ar-Ge›ye daha fazla kaynak ayırmasını özendirmek amacıyla geri ödemesiz proje destekleri yürütmektedir.
Ülkemizde, Ar-Ge faaliyetlerinin önemli bir bölümü büyük ölçekli işletmelerle sınırlı olup, ülke sanayinin %98’ini oluşturan KOBİ’lerin Ar-Ge faaliyetleri istenilen düzeyin altında kalmıştır. Matbaa sektöründeki küçük, orta ve büyük ölçekli İşletmelerde ise proje faaliyetleri diğer sektörlerden çok daha düşük seviyededir. Bu durum sektörün genel olarak Ar-Ge destek programları, başvuru şartları, destek kapsamları, proje kurgusunun yapılması, projenin hazırlanışı, konularındaki bilgi eksikliğinden kaynaklanmaktadır.
Bu çalışma Matbaa sektörünün projeler konusundaki genel bilgi eksikliğinin giderilmesi ve TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu) projeleri konusunda sektörde farkındalık yaratmak amacıyla yapılmıştır.
TÜBİTAK Destek Programları
TÜBİTAK Ulusal Sanayi projeleri destek programları ile işletmelerin teknoloji ve yenilik kapasitelerinin geliştirilerek daha rekabetçi olmaları, sistematik proje yapabilmeleri, katma değeri yüksek ürün geliştirebilmeleri, kurumsal araştırma teknoloji geliştirme kültürüne sahip olmaları, ulusal ve uluslararası destek programlarında daha etkin yer almaları hedeflenmektedir.
TÜBİTAK’ın temel işlevleri, endüstriyel araştırma ve teknoloji geliştirmek; yenilikleri desteklemek; özendirmek; izlemek ve üniversite-sanayi ilişkilerini geliştirmektir. TÜBİTAK böylece, ülkemizin bilim, teknoloji ve yenilik politikaları doğrultusunda, özel sektör kuruluşlarının araştırma – teknoloji geliştirme ve yenilikçilik faaliyetlerini destekleyerek, rekabet güçlerini artırmaya, Ar-Ge kültürünün yaygınlaşmasına katkıda bulunmaktır.
TÜBİTAK bu amaçla;
Özel sektör kuruluşlarının, proje esaslı araştırma-teknoloji geliştirme faaliyetlerine kaynak ayırmalarını özendirecek, risk paylaşımlı destek mekanizmaları uygular ve geliştirir.
Sanayi kuruluşlarının kendi aralarında, üniversitelerle ve araştırma kurumlarıyla ulusal/uluslararası işbirliği ve teknoloji transfer mekanizmaları oluşturmalarına katkıda bulunur.
TÜBİTAK bünyesinde temel işlevlerin gerçekleştirmesi amacıyla oluşturulan programlar ve planlanan faaliyetler Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı (TEYDEB) tarafından yürütülmektedir. TEYDEB ülkemizdeki Ar-Ge yeteneğinin gelişmesi, yenilikçiliğin ve rekabet gücünün artması için proje esaslı Ar-Ge faaliyetlerine çeşitli destekler vermektedir.
TÜBİTAK Ulusal Destek Programları
1512 – Teknogirişim Sermaye Desteği Programı (BiGG)
1301 – Bilimsel ve Teknolojik İşbirliği Ağları ve Platformları Kurma Girişimi Projeleri (İŞBAP)
1501 – TÜBİTAK Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı
1503 – Proje Pazarları Destekleme Programı
1507 – TÜBİTAK KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı
1511 – TÜBİTAK Öncelikli Alanlar Araştırma Teknoloji Geliştirme ve Yenilik P. D. P.
1601 – Yenilik Girişimcilik Alanlarında Kapasite Artırılmasına Yönelik D.P.
1514 – Girişim Sermayesi Destekleme Programı (GİSDEP)
1602 – TÜBİTAK Patent Destek Programı
1505 – Üniversite-Sanayi İşbirliği Destek Programı
1515 – Öncül Ar-Ge Laboratuvarları Destekleme Programı
1007 – Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini D.P.
1513 – Teknoloji Transfer Ofisleri Destekleme Programı
Proje Başvurularından Beklenenler
Proje Başvurularından beklenenler; yeni bir ürün geliştirilmesi veya mevcut bir ürünün iyileştirilmesi, yeni üretim teknolojilerinin veya süreçlerinin geliştirilmesi ya da mevcut olanların iyileştirilmesi şeklinde özetlenebilir.
Projelerde Arananlar
Projenin Endüstriyel Ar-Ge İçeriği, Teknoloji Düzeyi ve Yenilikçi Yönü.
Projeye neden ihtiyaç duyuluyor.
Bu projeyi neden başlatmak istiyorsunuz.
Projenin Konusu, Amacı ve Somut ölçülebilir hedefleri nelerdir.
TÜBİTAK TEYDEB’e sunulan proje önerilerinde açık şekilde anlatılması gereken Projenin endüstriyel Ar-Ge içeriği, teknoloji düzeyi ve yenilikçi yönü, Proje planı ve kuruluş altyapısı ve Proje çıktısının ekonomik yarara dönüşebilirliği olmak üzere üç boyut vardır.
Projenin endüstriyel Ar-Ge içeriği, teknoloji düzeyi ve yenilikçi yönü
Bu boyutta; Proje fikrinin ortaya çıkışında, hedeflenen ürünün veya sürecin özelliklerine kadar Projenin endüstriyel Ar-Ge içeriği, teknoloji düzeyi ve yenilikçi yönünü ortaya koyacak bilgiler hazırlanmalıdır.
Ürün Geliştirme Sürecinde; Örneğin bir baskı makinası geliştirme projesi üzerinde çalışılıyorsa; Proje sonunda ortaya çıkacak Baskı Makinasının Türü, Baskı Ebadı, Ünite Sayısı ve Baskı Hızı gibi ölçülebilir teknik özellikleri belirtilmelidir.
Süreç Geliştirme ya da iyileştirme sürecinde; Yeni sürecin getirebileceği ölçülebilir farklar, iyileştirmeler ya da gelişmeler anlatılmalıdır. Örneğin yeni yöntemle çevre dostu yeni bir mürekkep kurutma sistemi geliştiriliyorsa; Heat-set baskıda yüksek sıcaklıklar ve yüksek enerji tüketimi ile kurutma sağlanırken yeni yöntemle düşük sıcaklıklarla ve daha az enerji harcanarak mürekkep filmi kurumasının mümkün kılınacağı belirtilmelidir.
Projenizi diğerlerinden farklı kılan özellikleri
Proje ile ilgili bilgiler verilirken daha iyi, daha hızlı, daha küçük boyutlu, daha hafif, vb. ölçülemeyen tanımlar kullanmamalı. Üretim hızı, adet saat, enerji tüketimi, verimlik yüzdesi, raf ömrü vb. ölçülebilir değerler verilmelidir. Projenin ara çıktıları yani neyin ne zaman yapılacağı ve ortaya neyin çıkacağı belirlenmeli ve proje çıktısını somut ve ölçülebilir başarı ölçütleri tanımlanmalıdır. Örneğin; üretim hızının 15000 adet/dakikadan 17000 adet/dakikaya çıkarılması, gürültü seviyesinin 5 dB düşürülmesi, enerji tüketiminin %10 azaltılması, su tüketiminin %5 azaltılması, karbondioksit salınımının %5 azaltılması, toplam bilgisayar işlem süresinin %20 kısaltılması gibi somut ölçülebilir hedefler yer almalıdır.
Projede kullanılacak analitik veya deneysel çözüm yöntemleri açıklanmalıdır. Projede hangi teknik veya bilimsel yaklaşımların kullanılacağı ve takip edilecek aşamalar açıklanmalıdır. Yaklaşım belirlendikten sonra projenin aşamalarında incelenecek değişkenler, incelemede kullanılacak yöntemler, araçlar, ölçümler ve çıktılar açıklanmalıdır. Örneğin bir ürün geliştirme projesinde tasarım için hangi yöntemler ve araçların kullanılacağı, tasarımın nasıl doğrulanacağı, ne gibi test ve hesaplamaların yapılacağı, varsa Prototipin başarısının nasıl ölçüleceği belirtilmelidir. Projeyi en iyi şekilde yansıtacak fotoğraf, teknik resim, taslak çizim, tablo, grafik, devre şeması, kavramsal model diyagramı, akış diyagramı gibi görsel öğeler hazırlanmalıdır. Proje çıktısına benzer ürünler varsa projenin yenilikçi yönleri bu ürünlerle kıyaslanmalıdır. (17 tabaka/saat baskı hızı veya kesim hızı gibi) Ortaya çıkan ürünün yenilikleri (% 10 düşük enerji tüketimi gibi) ön plana çıkarılmalı ve özenle vurgulanmalıdır. Yeniliklerle iyileştirmeler teknik verilerle anlatılmalı, broşür, fotoğraf, katalog ve benzeri belgeler kullanılarak gösterilmelidir.
Proje planı ve kuruluş altyapısı
Proje Planı
Projenin başarıyla yürütülebilmesi, izlenebilmesi ve sonuçlandırılabilmesi için kaynakların etkin ve verimli bir biçimde kullanımına yönelik bir plan hazırlanmalıdır.
İş Paketleri ve ara çıktılar: Proje birbirini tamamlayan iş paketlerinden oluşmalıdır. Bu iş paketlerinde ara çıktılar tanımlanmalıdır. Ara çıktılar projenin iş paketi faaliyeti sırasında oluşan, tanımlı çıktılardır. Bunlar nihai ürünün ara aşamaları olabileceği gibi çizimler, prototipler, test sonuçları, yazılım modülleri, raporlar, dokümanlar gibi projenin parçası olan çıktıları da içerebilir. Her bir iş paketinde planlanan faaliyetler, kullanılacak yöntemler, incelenecek parametreler, testler, deneyler ve analizler, proje ara çıktıları ve başarı kriterleri, elde edilecek çıktıların diğer iş paketleriyle ilişkisine dair bilgiler yer almalıdır. Proje planı, adımları ve bu adımların zamanlamasını göstermek amacıyla İş-zaman çubuk grafiği hazırlanmalıdır. Bu grafikte ana iş paketleriyle bunlara ait alt iş paketlerinin başlangıç ve bitiş tarihleri belirtilmelidir.
Proje Yönetimi ve Organizasyon: Projenin ne ölçüde gerçekleştirildiği ve uygun şekilde yürütülüp yürütülmediği proje planına göre izlenir. Proje yönetimi, bir projenin gereksinimlerini karşılamak için bilgi, beceri, araç ve tekniklerin tüm iş paketlerine uygulamasıdır. Personel sayısı ve niteliği projenin gerçekleşmesinde belirleyici olduğundan insan kaynağı iyi planlanmalıdır. Proje ekibinin görev ve sorumlulukları tanımlanmalı, proje organizasyon şeması oluşturulmalıdır. Proje ekibinde sadece proje çalışmalarıyla ilişkili kişiler yer almalıdır. Proje önerisinin değerlendirmeye alınması için proje ekibinde proje konusuyla ilgili lisans veya üzeri dereceye sahip en az bir personelin bulunması zorunludur. Bu personelin proje başvuru tarihi itibariyle firmada çalışıyor olması gerekir. Projede görev alacak Lisans ve üzeri eğitim düzeyindeki tüm personel ile projede kilit görevleri olan diğer personelin özgeçmişleri verilmelidir. Proje kapsamında daha sonra istihdam edilecek personel varsa bu personelin nitelikleri hakkında bilgi verilmedir. Bir projenin aksamadan yürütülmesi, takip edilmesi, eşgüdümünün sağlanması, gerekli durumlarda önlemlerin alınabilmesi için bir proje yürütücüsü belirlenmelidir. TÜBİTAK projelerinde proje yürütücüsü, projenin bilimsel ve teknik olarak yürütülmesinden, raporların verilmesinden, harcama ve giderlerin uygunluğundan sorumlu olan ve kuruluş yetkilisi adına yazışmaları yapan firma personelidir. Danışmanlık desteği alınıyorsa bu yolla ortaya çıkan bilgi birikiminin firma personeli tarafından özümsenmesi ve firmada kalıcı yeteneğe dönüşmesi önemlidir.
Kuruluş altyapısı
Projedeki temel Ar-Ge faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için gereken asgari altyapının firmada bulunması beklenir. Firmanın Tesis, Laboratuvar, Alet/teçhizat, Kütüphane gibi olanakların tamamına sahip olmaması durumunda bu eksikliklerin nasıl giderileceği planlanmalıdır.
Risk ve Finansman Yönetimi: Projenin yürütülmesi ve proje çıktılarının ticarileşmesi sırasında karşılaşılması olası teknik, mali, idari ve hukuki riskler öngörülmeli. Bunlara yönelik önleyici tedbirler ve risklerin gerçekleşmesi halinde yapılacaklar planlanmalıdır. Örneğin malzeme tedariğinde yaşanabilecek problemler, tasarım değişiklikleri sebebiyle oluşabilecek gecikmeler, proje personelinin işten ayrılması, yasal birtakım izinlerin alınma zorunluluğu, patent ve fikri mülkiyet hakkı sorunları gibi aksaklıklar dikkate alınmalıdır. Projenin yürütülmesi için firma öz kaynaklarının ve diğer finansman kaynaklarının yeterliliği ve alınacak tedbirlere ilişkin planlamalar yapılmalıdır. 1501, 1507, 1509 programlarında desteklenen projelerde harcamalar önce firma tarafından yapılır. Daha sonra bu harcamaların belli bir oranı kuruluşa hibe destek olarak ödenir. Destek oranı programların uygulama esaslarına göre değişmektedir.
Proje çıktısının ekonomik yarara dönüşebilirliği
Projenin firmanın verimliliğine ve rekabet gücüne katkısı, proje çıktısının ticarileşme potansiyeli, pazar payı beklentisi ve varsa ithal edilen bir ürünün yerini alma olasılığına yönelik bilgiler hazırlanmalıdır. Özetle projenin sağlayacağı katma değer anlatılmalıdır.
Projenin ekonomik getirileriyle ilgili tahminler sağlıklı bir fizibilite çalışması ile yapılmalıdır. Yapılan fizibilite çalışması ile ilgili ayrıntılar proje ekinde verilebilir. Bu bölümde Proje çıktısının ticarileştirme veya projeden ekonomik yarar elde etme stratejileri anlatılmalı varsa hedeflenen pazar ve müşteriler hakkında bilgi sunulmalıdır.
Ticarileşme için ek yatırım ihtiyacı olacaksa bu sürecin nasıl yönetileceği açıklanmalıdır. Harcanan kaynağın ne kadar sürede ve nasıl geri döneceği anlatılmalıdır.
Proje çıktısı pazara sunulacaksa pazara çıkış süresi, beklenen satış hasılatı ve pazar payı bilgileri için ekonomik fizibilite çalışmaları yapılmalıdır. Projede bir süreç veya pazara sunulmayacak yani firmada kullanılacak bir ürün geliştiriliyor olabilir. Bu tür projelerde proje çıktısının verimlilik, maliyet düşüşü, kalite artışı ve rekabet gücü gibi firmaya ekonomik getirileri hakkında bilgi verilmelidir.
Projelerin doğrudan ekonomik getirileri dışında ulusal bilgi birikimine ve teknolojik gelişime katkı sağlaması da beklenmektedir. Bu katkılar şu şekilde sıralanabilir:
Yeni uygulama ve Ar-Ge projeleri başlatma,
Üniversite-sanayi işbirliği sağlama/geliştirme,
Patent alma ve lisans satışı vb.,
Yeni iş alanı oluşturma ve yeni istihdam sağlama,
Sektör içi ve dışı iş birlikleri ve bilgi aktarımı,
Projenin ve çıktılarının sosyo-kültürel hayata olumlu etkileri,
Eğitim, sağlık, bölgeler arası gelişmişlik farkını azaltma gibi konularda iyileşmeler,
Çevreye ve canlılara olumlu etkiler.
KAYNAK: TÜBİTAK TÜRKİYE BİLİMSEL ve TEKNOLOJİK ARAŞTIRMA KURUMU
