Flekso, Rota Gravür, Ofset kapsamında pre-press sürecinin farklı noktalarına değinmek ve bazı çözüm önerilerinde bulunmak istiyorum.
Ceyhun AKGÜN / Baskı Öncesi Hazırlık Danışmanı / ceyhun@baskioncesi.com www.baskioncesi.com
Türkiye ambalaj ve basım sektöründe Adobe Illustrator yazılımı yurt dışından gelen işlerin Illustrator ağırlıklı olması sebebiyle uzun zamandır kullanılıyor. Bu kullanım günümüzde de artan bir şekilde devam ediyor. Bazı servisler, Illustrator belgelerini FreeHand ya da CorelDraw belgelerine dönüştürüp yeniden düzenleyerek baskıya hazırlama yolunu tercih etmekte, kimi zaman da belgeler Photoshop programında yeniden oluşturulub baskıya gönderiliyor. Bu tür çözümler işin hazırlık kalitesini daha aşağıya çeken riskli çözümler; muhtemel hatalara kapı açan amatör çalışmalardır. Kullanıcıların aktif olarak sektörün referans gösterdiği yazılımları hızlı ve en iyi şekilde öğrenmeleri gerekmektedir. Bu tür riskli dönüşümler sebebiyle baskıya gönderdiğim bir çok çalışmam sorun çıkması sebebiyle ikincikez basılmıştır. Kullanıcının hatalı ve farkında olmadan kaybettiği nesne, renk bilgileri ne yazık ki baskı onayında önümüze gelmektedir.
Esnek ambalaj sektörünün en profesyonel yazılımı olan ArtPro (Resim 01) pahalı bir yazılım olmasına rağmen, getirdiği kolaylıklar ve çalışma verimliliği ile birçok büyük firmanın öncelikli tercihi olmaktadır. Esko’nun yine ambalaj sektörü için geliştirdiği Illustrator ve Photoshop içinde Plug-in olarak çalışan “Studio ve Deskpack” çözümleri, ambalajın baskı öncesi sürecini daha kaliteli, hızlı ve kontrollü bir şekilde gerçekleştirmenizde önemli bir kolaylık sağlamaktadır.
Son yıllara Illustrator ve InDesign ülkemizde daha da popüler olunca kullanımı ve öğrenimi yaygınlaştı. Ülkemizdeki tasarım ofisleri çalışmalarını Illustrator ve InDesign kullanarak tedarikçilerine işlerini göndermeye başladılar. Bazı şirketlerde baskı öncesi hazırlık çalışanlarının yeni yazılım teknolojilerinin baskı özelliklerini öğrenme, deneyimleme konusunda yeterli olmadıklarını acı tecrübeler sonucu görüyoruz.
Araştırma ve öğrenme sürekli olması gerekirken çoğu zaman bir sorun yaşandığında, ihtiyaç hissedilen bir konu oluyor. Bu ihtiyaca dönük olarak Flekso, Rota Gravür, Ofset baskı sistemlerinde eğitim ve danışmanlık hizmetleri yürütüyoruz. Buradaki ihtiyaçlar ve çözüm istekleri günlük yaşanılan aksaklıkların çözümü, performans artış yolları, ideal işakışı ve çalışma ilkeleri ile ilgili problemlere çözümlerden oluşuyor. Bu alanda olması gereken ideal işakışları konusunda pratik denemelerle projeler üreterek şirketle birlikte müşterileri için eğitimler hazırlıyoruz. Yazımın içinde de paylaştığım konular böyle bir danışmanlık projesi sırasında ortaya çıkan deneyimlerin sonucudur.
Baskı öncesi hazırlığı tamamlanan işlerin hızlı montajlanması sonrasında, RIP’lenme sürecindeki uzun bekleme sürelerinin önüne geçilerek daha hızlı PostScript dönüşümünü sağlayacak çözüm önerilerim butür çalışmalarda gündeme gelen konulardır (Resim 02).
Renk geçişleri ve “EXPAND”
Günümüzde artan oranda ambalaj ve diğer baskı teknikleri için tasarımların önemli bir kısmı Illustrator ve InDesign’da hazırlanmakta. Tasarımlarda kullanılan illüstrasyonlar ve illüstrasyonlarda kullanılan degradelerin önemli bir kısmı ne yazık ki ham haliyle baskıya gönderilmemekte. Ambalaj tasarımlarında görsel materyallerin önemli bir bölümü stok sitelerinden (Shutter Stock, iStock) temin edildiğinden ve tasarımlarda da bu görsel materyal sıklıkla kullanıldığından, degradelerin bu görsellerde “blend”e (tek tek çizgiler) dönüşerek (Resim 03) baskı öncesi için sıkıntılı bir durum oluşturmaktadır. Bu durum renk işlemeyi ve ayrıştırmayı zorlaştıran bir durumdur. Bilindiği gibi esnek ambalajda renk sayısı beyaz dahil 9-10 renge kadar çıkmaktadır. Tasarımcı işi 4 renk olarak hazırlamış olabilir ama sağlıklı baskı için ekstra renklerin kullanılması gerektiğinde repro bölümü işi Pantone renklere ayrıştırma girişiminde bulunduğunda bu tür belgelerde reprocu kendisini tam bir cadı kazanında bulmaktadır.
Hazır stok malzemelerin yarattığı sıkıntıya eşdeğer bir durum da, tasarımcıların çalışmalarını baskıya gönderirken tümü ya da bazı öğeleri seçerek Illustrator programında “Expand” komutunu uygulaması. Bu komut sonucu tasarım öğeleri parçalanmış, gerçek özelliklerini kaybetmiş, baskı öncesi hazırlık sürecini ciddi olarak zorlaştırmaktadır. Bu yöntem belki ofset için tek başına sıkıntı oluşturmaz ama her işte yapılmaması gereken bir kullanımdır. Kullanıcıların en önemli sorunu, duydukları bilgileri, tavsiyeleri sorgulamadan direkt alıp uygulamaları.
Danışmanlık hizmeti verdiğim bir şirket için, yaşadıkları sorunlara çözüm getirmek amacıyla bir proje hazırladık. Şirketin yurtiçi ve yurtdışı müşterileri için, kendilerine gönderilecek tasarımların ne şekilde paketleneceğini, hangi format ve özelliklerde gönderilmesi gerektiğinin kılavuzunu hazırladık.
Bu kılavuzu yazılı ve görsel video kaydı yaparak her düzeydeki kullanıcının anlayacağı bir formatta Türkçe ve İngilizce olarak paylaştık. Bu çalışmaların ardından altı aylık sürecin sonunda artan oranlarda sorunlu işlerin azaldığını tespit ettik.
Müşterilerinizle aynı ortamda değilseniz, farklı bir şehir hatta yurtdışında ise gönderilen belgedeki renklerin durumu, olası problemlerin çözümünde ciddi zaman kayıplarına; teknik bilgi düzey farklılıkları sebebiyle doğru kurulamayan iletişimsizlik sonucu kimi zaman yanlış baskılara yol açmaktadır. Diğer baskı sistemlerine oranla esnek ambalajın baskı hazırlık süreçleri uzun zaman, silindir, klişe maliyetleri ve malzemeleri önemli rakamlar tutmaktadır.
Renkler ve TOTAL INK LIMIT
Dot Gain (Nokta Kazancı); farklı baskı sistemlerinde ve bu sistemlerde kullanılan baskı altı malzemelerde bir noktanın malzeme üzerindeki yayılması ve bu yayılmanın ölçümlenmesi olarak özetleyebilirim (Resim 04). Bu nokta kazancı ve ilişkili olduğu Total Ink Limit sebebiyle renklerin basılacak malzeme üzerindeki etkileri konusunda özel çözümler kullanmayan tedarikçilerin bazıları deneyimleri doğrultusunda farklı yollar kullanmaktadır. Örneğin “orta tondan, renkleri Curve eğrisini (Resim 05) kullanarak %10-15 oranında geriye çekmek” gibi Dot Gain, Total Ink Limit’in yarattığı sorunlara karşı ve kullanıcıların kendi çözümlerine burada tek tek değinmeden çok daha basit bir çözümden bahsetmek istiyorum. Tabii ki Dot Gain, Total Ink Limit konusunda profesyonel renk yönetimi çözümleri kullanılarak tümüyle kontrol altında tutulabilir. Ancak, ülkemizde teknolojiye olan ilgi ve yatırımlarla karşılaştırdığımızda, gerekli özel çözümlere olan ilgi ve yatırımın maalesef aynı oranda olmadığını görüyoruz.
Nokta kazancı ve Total Ink Limit’in kontrol edilmemesinin doğal sonucu olarak, baskı sonrasında detay kayıpları; gölgeli ve koyu tonlu bölgelerde detayların kaybolması, çamurlaşma, geç kuruma ve renk kontrastlığının kaybolması gibi istenmeyen sonuçlarla karşılaşılmaktadır.
InDesign programı süreli yayın hazırlama ve çok sayfalı belgeler için kullanılan bir program olarak bilinse de, Adobe bu yazılıma farklı misyonlar da yüklemiştir. InDesign programında ileri düzey baskı öncesi hazırlık ve kontrol bölümleri bulunmaktadır. Bu yazıda sadece Separations ve Total Ink Limit kontrol özelliğinden bahsedeceğim (Resim 06).
InDesign programında Window/ Output/ Separations Preview panelini açın ve View bölümünden Ink Limit seçeneğini seçin. Kullanacağınız “baskı altı malzemenin” Total Ink Limit değeri kaç ise bu değeri girdiğinizde, program renkli bölgeleri vurgulayarak editlenmesi gerektiği uyarısını yapacaktır. Total Ink Limit sınırını aşan yerler “pembe” renkle gösterilir. Risk oluşturacak yerleri görüp ilgili program tarafından sadece bu noktalar üzerinde çalışarak problemi gidermiş olur, bazı geleneksel ezbere bilgilerle sorunsuz yerleri de bozmamış olursunuz. InDesign Separation ve Ink Limit panellerini kontrol amaçlı kullanabilirsiniz.
Illustrator programında “Swatches” panelinden, tasarımda kullanılan renklerin listeleme işlemi ilk yapılan hazırlık işlemlerinden biridir. Kullanılan renkler C:23 M:0 Y:45 K:2 gibi isimlerde renk panelinde sıralanır. Fakat buradaki sürpriz Illustrator’ın küsüratlı renk değerlerine izin vermesi sonucu “0” görünen değerin üzerine çift tıklayarak açtığınızda “0.55 ya da 0.3” gibi (Resim 08) küsuratlı bir rakamla karşılaşmanız. Buna neden olan olay yazımında başında ifade ettiğim üzerine stok görüntülerin kullanılması ve degradelerin “expand” vb. komutlarla düzleştirilmesi sunucu tüm ara renklerin ortaya çıkması… Bu durumla karşılaşmamak için çalışmalarınızı tedarikçinize gönderirken ham özelliklerin bir kopyasını da mutlaka göndermeniz gerekmektedir.
Özellikle Flekso için “Dot Gain” sonucu bu küçük değerler gün yüzüne çıkıyor ve sonucu etkileyebiliyor. Profesyonel renk yönetim çözümlerinde tüm renkler, noktalar kontrol altında tutulduğundan manuel çözümlerde bu küsuratlı değerlere dikkat edilmeli, klişe, silindir aşamasında sonuçları takip edilmelidir.
İdeal işakışı
Flekso, Rota Gravür, Ofset vb. baskı tekniklerinde prepress (baskı öncesi hazırlık) ve tasarımların iş akışı nasıl olmalı sorusuna vereceğimiz yanıt başka bir makalenin konusudur. Size net olarak şunu belirtebilirim; InDesign programını tüm tasarım süreçlerinize dahil ettiğinizde daha az hatalı işler, daha hızlı iş üretimi, daha hızlı kontrol ve iş sonlandırma gibi konularda her açıdan siz kazançlı çıkarsınız. Özellikle altını çizmek istiyorum; tüm projelerinizde Illustrator, InDesign, Photoshop, AcrobatPRO’yu ayrı ayrı değil bir bütün içinde kullanın.
Ağırlaşan program
PDF belgelerin dijital montaj yazılımlarında montajlanması ve kullanımı ayrı konudur. Bu yazımda özel yazılımsal çözümleri ele almadım. Özel yazılımsal çözümler farklılık gösterebileceği gibi herkes için geçerli olmayabilir.
Illustrator’ın ileri görsel oluşturma yetenekleri, diğer programlarla mükemmel uyumluluğu sayesinde karmaşık nesnelerden oluşan tasarımları kolaylıkla çözümleyebiliyor. Böyle bir belgede, degradeler, mesh, PSD ve transparan ögelerin kullanıldığı bir iş, baskı alanında çoğaltılarak montaj yapmak kullanıcıyı ciddi oranda yavaşlatacaktır.
Bir de bu işi basmaya kalktığınızda yoğun iş trafiği içinde zaman kayıplarına, uzun beklemelere sebebiyet vermekte. Illustrator’da montaj bittikten sonra, bu veriler klişe için, kalıp, yazılım için RIP’e gönderildiğinde ciddi bekleme süreleriyle karşılaşabilirsiniz. Bu süreç çalışılan belgenin içeriğine göre farklı bekleme zamanlarıyla sonuçlanıyor. Bu durumlar, doğru ve akılcı prepres süreçleriyle problem olmaktan çıkar.
Gözlemlediğim kadarıyla reprosu bitmiş işin baskıya gönderirken, aşağıda belirttiğim yöntemler kullanılıyor.
Direkt RIP’e PostScript kaydetmek.
Masaüstüne PostScript kaydetmek ve bu belgeyi Rip içine sürüklemek.
PDF kaydedtikten sonra Acrobat üzerinden basmak.
Baskı takip işlemleri içinde en uzun bekleme süresi RIP’e gönderilen baskının PS’e dönüştürülmesi sırasında, işlenen verilerin Flatten bölümünde olmaktadır. Basit bir çözüm önerisinde bulunursam, orjinal belgenin kopyası alınarak, baskıya göndermeden önce, Illustrator programı içinden Flatten ve Expand yapmak bekleme süresini kısmi olarak azaltabilir. Daha sağlıklı çözümler için aşağıda ek önerilerim olacaktır.
Önerdiğim işakışı
Illustrator programında size gelen işi, reprosu bitene kadar sağa sola hiç döndürmeyin (Rotate) ve size geldiği yönde çalışmanızı tamamlayın. Tüm baskı öncesi hazırlık süreciniz bittiğinde belgeyi kendi formatı üzerinde kaydedin.
Ben InDesign (Resim 10) diyeceğim ama siz yine Illustrator’da yapmak istiyorum derseniz, montaj planınızı açın ve File menüsünden “Place” ile yine çalıştığınız Illustrator belgesini import ediniz (Resim 09). Illustrator belgeyi bir bütün imaj gibi algılayarak ekranınıza getirecektir. Belgenin tüm vektörel özellikleri korunuyor olacak ve üzerinde editleme yapmak için üzerine alt tuşuyla çift tıklamanız yeterli olacaktır. Belgenin orijinali açılacak ve kapattığınızda sayfadaki versiyonu anında değişecektir. Bu belgeyi montajlamak daha hızlı yapılır.
Ben montaj sürecini InDesign programında yapmanızı öneririm (Resim 10). Çalışmanızı çok kısa sürede ve istediğiniz ölçüde çok hızlı montaj yaparak baskıya gönderebilirsiniz. Yazımın devamındaki süreçleri takip ederek kısa bekleme sürelerinde baskı işlemini tamamlayabilirsiniz.
Illustrator belgenizi yine Illustrator içinde başka bir belgeye “Place” ile çağırdığınızda döndürmesini rahatlıkla yapabilirsiniz. Neden döndürmenin riskli olduğunu muhtemel olarak bir çok kişi acı bir şekilde öğrenmiştir. Illustrator’da efektler objenin ilk oluşturulma yönüne göre biçim alırlar ve döndürdükçe efektler yeniden şekillenir. Bu gizli bir bomba bölümüdür ve farkında olmadan herşey değişebilir ve iş patlayabilir. Ama “Place” ile çağırdığınız belgeleriniz için bu risk yoktur.
Repro süreci Illustrator programında tamamlıyor.
Illustrator belgesini “Flatten, Expand” yapmadan, InDesign’a alın, montajı hızlı bir şekilde InDesign’da gerçekleştirin.
Flekso için tasarımın enden basılması gerekiyorsa, yüzdesel bölümünden, uzantısı “mm” olarak ölçü bilgisini girmeniz yeterlidir (Resim 11).
Montaj bittikten sonra InDesign’dan Flatten yapılmadan PDF kaydedin.
Hazırladığınız PDF belgeyi AcrobatPro’dan açarak Print Production bölümünden Flatten Transparency bölümüne girerek belgede saydam alanlar varsa kontrol ederek tüm saydam, efektli alanları düzleştirme komutunu uygulayın ve kontrol edin (Resim 12).
Artık PS aşamasına geldiniz. İster direkt RIP’e gönderin isterseniz masaüstüne PS kaydedin.
Bu süreç, uzun bekleme süreleri karşısında size en ideal zaman kazancını sunan çözümlerden biri olduğunu göreceksiniz. Her bir çözümün daha da iyi bir yolu, geliştirilmiş bir yöntemi olabilir.
