Alican DURAN / Karton Ambalaj Sanayicileri Derneği Yönetim Kurulu Başkanı
COVID-19, asla hayal bile edemeyeceğimiz zorluklar ve karşı rüzgârlar yarattı ve etkileri hâlâ devam ediyor. Pandemi nedeniyle 2020 yılı itibarıyla kapanmaların başlamasıyla tüm dünyada her ülkeye göre farklı olmak üzere pek çok sektör faaliyetlerine ara verdi. Üretim durdu ya da azaldı. Diğer taraftan hayatın idamesi için gerekli olan sağlık, temizlik ve gıda malzemelerindeki tedarik zincirinin düzenli çalışması için ambalaj sektörü her türlü olumsuzluğa karşı var gücüyle çalıştı. Özellikle ofis çalışanları, satış pazarlama ekipleri olmak üzere mümkün olan personelinin evde çalışması firmalar tarafından tercih edilir oldu. Toplantılar çevrim içi yapılmaya başlandı. İnsanlar ihtiyaçlarını internet üzerinden online siparişlerle karşılamaya çalıştılar. e-ticaret ve kargo sektörü inanılmaz gelişti, paket yemek servisi çok fazla tercih edilir oldu.
Fiyatlandırmanın, ham madde ve üretim planlamanın, son derece önemli olduğu bir dönemi yaşıyoruz, muhtemelen 2022 de de yaşamaya devam edeceğiz
Sonrasında yavaş yavaş açılmalar başladı, yeni normal dediğimiz bir döneme geçtik. Pandemi değişik versiyonlarıyla korkutucu olmaya hâlâ devam ediyor ama artık onunla yaşamaya alıştık. 2022 yılının büyük bir kısmının da böyle devam edeceğini düşünüyoruz. Ancak tabii, artık hiç bir şey eskisi gibi olmayacak. Davranışlarımız değişti, tüketici alışkanlıklarımız değişti, dünyamızla ilgili görüşümüz değişti. 2021 yılı ile birlikte, aşılama oranlarının da artmasıyla, tüm duran sektörler hızla çalışmaya, tüketimi karşılamaya ve neredeyse tamamen tükenen stoklarını tamamlama gayretine girdiler. Ham madde ve ara malların fiyatları aşırı talep nedeniyle hızla artmaya başladı. Fiyatların döviz bazında bile iki katına çıktığı görüldü. Yılın ikinci yarısından sonra ise artan fiyatlarla bile bu malların temininde zorluklar yaşanmaya başladı. Ham madde üreticileri ancak kendi mevcut müşterilerinin ihtiyaçlarını karşılamaya çalışırken, artan talep nedeniyle teslimat sürelerinin 4-5 aya kadar çıkabildiği görülüyor. Bu durum, bizim müşterilerimizin siparişlerini karşılamakta da sorunlara yol açabiliyor. Yani fiyat ne olursa olsun yeter ki mal bulabilelim durumuna gelindi. Bu durumun 2022 yılında da aynen devam edeceğini ön görüyoruz. Bu nedenle fiyatlandırmanın, ham madde ve üretim planlamanın, son derece önemli olduğu bir dönemi yaşıyoruz, muhtemelen 2022 de de yaşamaya devam edeceğiz.
Pandemi bize bir şeyi daha açıkça gösterdi; Yerli üretimin önemi. Pandemi ve kapanmalarla birlikte üretim ve sevkiyat sorunları nedeniyle, üretimde ham madde ve ara madde temininde zorluklar yaşandı. Ülkeler öncelikle kendi ihtiyaçlarını karşılama yoluna gittiler. Başlangıçta panik havasında olan bu durum sonrasında biraz düzelse de yaşanmaya devam ediyor. Yani paranız olsa bile ham madde ve ürünlere ulaşamıyorsunuz. Öncelikle sağlık ve gıda maddelerinde kendi kendine yeterli olmak çok önemli. Bir o kadar da, bunları güvenli ve sağlıklı olarak tüketiciye ulaştırmak. Eğer sizin yeterli ambalaj ham maddeniz yoksa ambalaj da üretemezsiniz ve tedarik zinciri bir yerde kırılmak zorunda kalabilir. Bugün karton ambalaj üretiminde kullandığımız, geri dönüşümlü karton ülkemizde üretilmektedir. Yeni girecek kapasiteyle bu tür kartonda ihtiyacımız 2022 yılı ortalarından itibaren karşılanacak gibi görünüyor, ancak lüks ambalajda ve özellikle direkt temasa uygun olduğu için gıda ambalajında kullanılan bristol kartonun tamamı ithal edilmektedir. Dolayısıyla kendi orman kaynağımızı kullanarak bristol karton türlerini de ülkemizde üretmemiz gerekmektedir. Tabii bundan ormanlarımızın azalması anlamı çıkarılmamalıdır. Tam tersi, böylece endüstriyel ormancılığın da geliştirilmesiyle orman kaynağımızın azalması değil artması söz konusu olabilecektir. Bugün Avrupa’da orman alanlarına hergün 1.500 futbol sahası büyüklüğünde bir orman alanı eklenmektedir.
Bu dönemde karton ambalajın önemi daha da ortaya çıktı
Pandemi ile birlikte temizlik ve hijyen öne çıktı ve bu dönemde ambalajın ne kadar önemli olduğunun daha da farkına vardık. Bu farkındalık gelişti ve hepimiz, içindeki ürünü el değmeden, ortamın zararlı etkenlerinden koruyarak sağlıklı bir şekilde tüketiciye ulaştırması nedeniyle ambalajlı ürünü daha fazla tercih eder olduk. Sektörümüz gelişmesinin lehine olan bu davranış şekli gelecekte de devam edecek, kalıcı olacaktır. Sadece Avrupa’da değil, tüm dünyada olan bu farkındalık gelişimi; yenilenebilen kaynaklardan elde edilen, son derece kolay ve 25 kereye kadar geri dönüştürülebilen, sağlıklı orman gelişimini destekleyen ve küresel ısınma ile mücadele eden, geri dönüşüm oranı bugün Avrupa’da % 85 lere çıkmış olan, biyo çözünür olması nedeniyle doğada kalsa bile kısa sürede çözünmesiyle çevreyi kirletmeyen karton ambalajın önemini daha da öne çıkarmıştır. Bu üstün özellikleri ile Avrupa Yeşil Mutabakatına uyumun en önemli konusu olan temiz ve döngüsel ekonomi bakımından en avantajlı ambalaj türüdür.
Ambalaj sektörü dünyada en çok gelişen sektörlerden birisi. Kağıt-karton ambalaj ise ambalaj sektörleri arasında en fazla büyüyen sektör. The Future of Global Packaging to 2024, Smithers Pira raporuna göre; 2019 yılında 304,5 milyar USD ile % 33,2 pay alan kağıt-karton ambalajın 2024 yılında 368,9 milyar USD ile % 35 pay alması öngörülmektedir. Bu bilgiler ışığında karton ambalaj sektörünün önünün açık olduğu ve gönül rahatlığıyla yatırım yapılabileceği söylenebilir. Ki zaten karton ambalaj üreticilerinin de hem ham madde, hem de kağıt-karton ambalaj yatırımlarına pandemi sürecinde bile devam ettiklerini, hız verdiklerini görüyoruz.
Tabii pandemi sürecinde farkına varılan bir diğer konu da sürdürülebilirlik. Artık dünyanın herhangi bir yerinde olan olumlu ya da olumsuz bir gelişmenin zengin fakir ayırt etmeden hepimizi, her ülkeyi etkilediğini gördük. Bu nedenle çevrenin, iklim korumanın da ne kadar önemli olduğu, bu konuda hep birlikte ciddi çalışmalar yapılması gerektiğini konusunda da farkındalık gelişti. 2016 yılın sonunda yürürlüğe giren Paris İklim Anlaşmasının ardından, daha pandemi başlamadan 2019 yılı sonunda, AB’nin 2050 yılında iklim nötr bir Avrupa hedefiyle sanayiden finansmana, ulaştırmadan enerjiye ve tarıma uzanan bir dizi alanı kapsayan çeşitli önlemler içeren Avrupa Yeşil Mutabakatı, sonrasında 2020 yılında “Döngüsel Ekonomi Eylem Planı” yayımlandı. 2021 yılı başı itibarıyla da tek kullanımlık plastiklerin AB’de yasaklanması ve geri dönüştürülmeyen plastiklerde 800 avro/ton ulusal vergi alınması ile başlayan yaptırımlar, sonrasında gelen ve gelecek olan önlemlerle sürdürülebilirlik ve iklim koruma alanında, gelecekte de yaşanılabilir bir dünya için, önemli adımlar atılmaktadır.
Gerçi Avrupa Yeşi Mutabakatı yaptırımları öncelikle sera gazı salınımları çok fazla olan, demir çelik, aluminyum, gübre, çimento ve fosil yakıt kullanan enerji sektörlerinde başlasa da zamanla bunun diğer sektörleri kapsaması ve onların da sera gazı emisyonlarını belli bir program dahilinde azaltmaları gerekecektir. Artık çevreyi korumayan, karbon ayak izini, su ayak izini küçültmeyen, temiz enerji kullanmayan ülkeler, firmalar, bu konuda üretim maliyetleri artma pahasına tedbirlerini alarak yatırım yapan ülkelere sınırda karbon vergisi vermek durumunda olacak. Böylece bu ülkeler kendi üretim sektörlerini korudukları gibi, bunu yapmayarak gereği gibi dünyamızı korumayan ülkeleri de sıkıştırmış, teşvik etmiş olacaklardır.
Avrupa Yeşil Mutabakatı ve ambalaj tasarımı
Karton ambalaj çevresel açıdan çok avantajlı olsa da, karbon ayak izinin belirlenmesinde tasarım önemli rol oynamaktadır. Ambalaj tasarımı yapılırken kullanım kolaylığı, kolay geri gönüştürülebilir olması, kamyon yüklerinin maksimize edilmesi, verimli istifleme, yüksek yükleme hızı ve diğer birçok pratik ve fonksiyonel gereksinimleri içeren yaşam döngüsünün izlenmesi gerekiyor. İyi tasarlanmış ürün ve üretim süreçleri, hem ambalajın, hem de içindeki ürünün çevresel etkilerini en aza indirirken, içindeki ürün ve tüketicinin taleplerini de karşılayacaktır. Avrupa Yeşil Mutabakatında da belirtildiği üzere hem ambalaj üreticileri, hem de marka sahipleri tasarıma çok önem vermelidirler.
AB pazarındaki tüm ambalajların 2030 yılına kadar ekonomik olarak uygun bir şekilde yeniden kullanılabilir veya geri dönüştürülebilir olmasını sağlamak için AB yetkili organlarında çalışmalar yapılmaktadır. (A new circular economy action plan 2020). Bu konuda Ünilever, Danone, Nestle, McDonalds, Iceland, Lidl gibi pek çok çokuluslu büyük marka 2025 yılına kadar kendi markalı ürünlerinde hiç plastik ambalaj kullanmayacaklarını, tedarikçilerinden de ambalajlarını yenilenebilir, geri dönüştürülebilir ve kompost edilebilir olmasını şart koştuklarını belirtmektedirler. Yine hazır gıdalar, tepsiler ve bardaklar da da yalnız karton, şeker kamışı ve bambudan mamul malzeme kullanmaya başlayacaklardır. Bu da sektörümüz için büyük bir fırsat olarak değerlendirilmektedir. Şu anda karton ambalaj üreticilerimiz, plastik kaplaması olmayan karton tabak, bardak, pipet ve hatta karton çatal ve bıçak üretip Avrupa’ya ihraç etmektedirler.
Özetlersek, aslında sektörümüz doğası gereği şanslı ve önü açık bir sektör. Ancak 2021 yılında başlayan ham madde teminindeki zorluklar ve fiyat artışları nedeniyle sektörümüzün ham madde temini, stok kontrolü, üretim planlama, fiyatlandırma ve nakit akışı konularına azami dikkat etmeleri, çok açılmamaları gerekecektir. Tabii yılın son çeyreğinde paramızın yüksek oranda devalue edilmesiyle, bu konu çok daha kritik hale gelmiştir.
Cari fazlası veren karton ambalaj sektörünün ihracatı gelişmeye açıktır
Sektörümüzün ihracatı gelişmeye çok açıktır. Gerçi pandemi sürecinde yavaşlasa da bu konuda ihracatçı birliklerinin oldukça iyi faaliyetleri bulunmaktadır ve her zaman her firmamıza yardım etmeye hazırlar. Firmalarımızın bu imkândan faydalanmaları ve ihracatlarını geliştirmeleri gerekmektedir. Böylece iç pazardaki dalgalanmalardan daha az etkilenecekler ve ülkemize de çok ihtiyacımız olan döviz kazandıracaklardır.
2022 yılı ve sonraki yıllarda da, bugüne kadar en büyük ihracat pazarlarımız olan ve gelecekte de en fazla ihracat potansiyelimizin bulunduğu Avrupa ile gelecekte bir sorun olmaması için, özellikle Avrupa Yeşil mutabakatı gereksinimleri için hazırlıklarımıza şimdiden başlamamız faydalı olacaktır. Özellikle yeni yatırımlarımızı planlarken dijital dönüşüme ve süreç tasarımlarına, temiz enerji kullanımına özen göstermemiz ve özellikle plastik ikamesi için firmalarımızın hem tasarladığı kutularda dikkat etmeleri, hem de müşterileri olan marka sahiplerine bu yönde öneriler getirmeleri önemlidir.
Karton ambalajın ülkemizde 2020 yılı satışı 1 Milyar 250 Milyon USD civarında gerçekleşmişti. 2021 yılında ham madde sorunları nedeniyle tonaj olarak yine 2020 rakamlarında olan üretim değeri, ham madde birim fiyatlarının döviz bazında yaklaşık %20 artış olduğunu kabul edersek, 2021 yılını 1,5 Milyar USD tutarında bir satış hacmiyle kapatacağımızı düşünüyoruz.
Karton ambalaj sektörü cari fazlası veren bir sektör. 2020 yılında 140 Milyon USD ihracat ve 19 Milyon USD ithalat gerçekleşmiştir. 2021 yılı ihracatımızı geçen yıla oranla %30 civarında artışla 180 Milyon USD civarında kapatmayı planlıyoruz. Tabii bu miktara sektörümüz üretimi mikro oluklu karton kutuları da eklediğimizde ihracatımız 250 Milyon USD değerlerine ulaşabilecektir.
2022 yılı sektör büyümemizin tonaj olarak özellikle devreye alınacak yeni kapasitelerle %10 civarlarında artabileceğini, ihracat artışımızın da yine bu yılki oran olan %30’u bulabileceğini tahmin ediyoruz.
Bu vesileyle yeni yılınızı kutlar, sağlık, mutluluk ve bol kazanç getirmesini dilerim.
